Dişözü, bütün dişlerde bulunan bir damar sinir demetidir. Diş köküne dar bir delik aracılığıyla (kök ucu deliği ya da kök ucu) girer ve genleşmeyen bir boşluğa açılır. Bir atardamarcık, bir toplardamarcık ve duyu sinirleri kapsar.

Dişözü hastalıkları şöyle sınıflandırılabilir:

— iltihaplı dişözü ya da dişözü iltihabı (pül-pit);

— dişözü ölümü;

— dişözü enfeksiyonunun ihtilatları.

DİŞÖZÜ İLTİHABI

Dişözünün kapalı ve genleşmeyen boşluk içindeki durumu, dişözü iltihabında sinirlerin bası altında kalmasının sonucu olan şiddetli ağrıları («diş sancısı») açıklar.

Nedenler

Dişözü iltihabının nedenleri üç büyük grupta toplanabilir: Enfeksiyon nedenleri; fiziksel nedenler; kimyasal nedenler. Ayrıca, her grup içinde genel nedenler ve yerel nedenler ayırdedilebilir.

Enfeksiyon nedenleri

Dişözünün kan yoluyla birincil enfeksiyonu (grip, tifo) kuraldışı bir durumdur.

Yerel nedenler, özellikle çürük, dişözünü tahriş eder ve tepki olarak iltihaba yolaçar. Bu, dişözü iltihaplarının en sık raslanan nedenidir. Yüzeysel yaralar ve kök boynu aşınmaları (miloliz) da çürükler gibi etki ederler. Dişin destek dokusunun yıkımı da, ikincil olarak ters yönde oluşan dişözü iltihabına yolaçar.

Fiziksel nedenler

Yükseklik değişiklikleri ve atmosfer basıncı gibi genel nedenler, dişözünün süreğen ve sinsi tahrişleriyle dişlerde şiddetli ağrılara yolaçebilirler.

Yerel nedenler arasında mekanik, ısıl, elektrik, ışm kökenli travmalar sayılabilir.

Mekanik nedenler arasında apansız bir travma (diş ya da üst çene kırıkları; çatlaklar; çıkık) ya da tekrarlayan küçük travmalar (terzilerde ipliği dişle kesme alışkanlığı, çene kenetlenmesi bozuklukları) sayılabilir.

Kanal tedavisi ya da dişözü çıkarma.

Önemli ısı değişiklikleri de, dişözü iltihabı nedenlerindendir: Kaplama hazırlamak amacıyla ya da çürük temizlemek için uyuşturum altında dişlerin ısıtılması; bazı diş dolgu maddelerinin çıkarılması sırasında oluşan ısı.

Elektriksel nedenler, ağızda, birbirine yakın iki dolgu ya da protezde kullanılmış iki ayrı maden arasında ortaya çıkan elektrik akımının (elektrogalvanizm) yolaçtığı gerilim farkına bağlıdır.

X ışınları ya da radyum tedavisi sonrasında da, dişözü iltihapları gözlenmiştir.

Kimyasal nedenler

Genel kimyasal nedenler, iç (şeker hastalığı, sedef hastalığı, damar sertliği, böbrek iltihabı) ve dış (kurşun, civa, arsenik, bizmut) zehirlenmelerdir.

Diş tedavisiyle yakından ilgili olan kimyasal nedenlere çok sık raslanır: Trioksimetilenli ilaçlar; çok yakın konulduğu zaman, dişözü için yakıcı olan silikat ve reçine dolgu maddeleri.

Teşhis

Dişözü iltihabı 3 evrede gelişir: Asivegen dişözü iltihabı; ivegen dişözü iltihabı; süreğen dişözü iltihabı.

Asivegen dişözü iltihabı

Asit, şeker ve soğuğun neden olduğu ağrılar ve kendiliğinden oluşan, hafif, tek dişte yerleşmiş ağrılar, teşhisin konmasını sağlar.

Gözle muayenede az ya da çok derin bir çürük bulunur. Diş üstüne soğuk su fışkırtılması, fışkırtmanın durdurulmasından sonra da süren bir ağrıya yolaçar. Hasta düzensiz, kendiliğinden oluşan, hasta dişe yerleşik, yayılmayan ağrılardan yakınır.

İvegen dişözü iltihabı

Gözle muayenede taç parçasında bir bozukluk saptanır. Hasta dişe yandan vurma, hastada korkunç bir ağrı duyusu uyandırır. Hasta, hekime dayanılmaz ağrılardan ötürü başvurmuştur. Sinsi olan ağrı, apansızın “şiddetlenmiştir.

Ağrılar:

— sıcak, soğuk, çiğneme gibi nedenlerle başlar;

— hiçbir uyarı olmaksızın ve özellikle geceleri ortaya çıkar;

— onbeş dakika-1 saat kadar sürer, sonra ağrısız bir dönemin ardından yeniden başlar;

— komşu dişlere, hattâ karşıt dişlere yayılır; ama her zaman yüzün aynı yanındadır: Azı dişözü iltihabında göze doğru, alt akıl dişözü iltihabında omuza doğru yayılır.

Ağrıya göz yaşarması, deri kızarması, aşırı tükürük salgılama gibi refleks olaylar eşlik edebilir. Ağrının yayılması, gerçek bir yüz ağrısına yolaçabilir.

Süreğen dişözü iltihabı

Evrimi sürekli ya da ivegen tekrarlamalarladır; sonunda dokuların yapısı bozulur. Süreğen dişözü iltihabının iki biçimi vardır: Dişözünün aşırı gelişmesiyle giden biçim; dişözünün körelmesiyle giden biçim.

Dişözünün aşırı gelişmesiyle giden biçim

Dişi büyük ölçüde zarar görmüş genç kişiler de gözlenir. Dişözü, etli bir tomurcuk gibi, diş boşluğu ve diş kökü kanalından dışarı çıkmıştır; kırmızı renklidir ve en küçük temasta kanar. Ağrı yoktur; ama hafif bir çiğneme güçlüğü vardır.

Dişözünün körelmesiyle giden biçim Dişözünün sertleşme ya da yozlaşma sonucu değişmesi sözkonusudur. Sertleşme (skleroz), dişözü odacığının, fildişi tabakanın aşırı yapımı sonucu kireçleşmesidir. Bu durum, yaşlı ya da eklem rahatsızlığı olan kişilerde sağlam dişlerde gözlenebilir. Taç parçası hafif sarıya boyanır ve çoğunlukla yıpranmıştır. Dişlerin duyarlığı çok azalmıştır; ama, bazen şiddetli sinir ağrıları oluşabilir.

Dişözünün yozlaşması, yağlı (dişözünde yağ toplanır ve soluk sarı bir renk alır) ya da kireçli olabilir. Kireçliyse dişözünün içinde küçük kireç (kalsiyum) birikintileri oluşur: Dişözü taşları.

Röntgen filminde dişözünün büzüşmesi ya da dişözü taşlarının varlığı, dişözü kireçleşmesini ortaya koyar.

Evrim

Tedavi edilmemiş bir asivegen dişözü iltihabı, ya ivegen dişözü iltihabına ya da süreğen dişözü iltihabına doğru gelişir. İvegen dişözü iltihabı, birkaç günlük şiddetli ağrılardan sonra kesilir ve yumuşayan dişözü kangrenlesin Dişözünün aşın gelişmesiyle giden biçim, tedavi edilmezse ağrılı bir hal alabilir (ivegen dişözü iltihabı). Kireçli biçimin evrimi, dişözü boşluğunun bütünüyle dolmasına doğrudur.

Hastalığın öteki biçimleri

Bozunun yerine göre, tam dişözü iltihaplan (kök ve taç parçası dişözleri birlikte hastalanmıştır) ya da yalnızca kökü ilgilendiren dişözü iltihapları vardır. Tedavi sırasında (dişözünün çıkarılması) temizlenmemiş canlı bir kök parçası kalması, yalnızca kökü ilgilendiren dişözü iltihabına yolaçabilir.

Ayırıcı teşhis Asivegen dişözü iltihabı

Asivegen dişözü iltihabının, derin bir çürükten (güç bir teşhistir) ve kesin bir yerleşim göstermeyen yaygın ağrılı ivegen dişözü iltihabından ayır-dedilmesi gerekir.

İvegen dişözü iltihabı

Ağrıları dişözü iltihaplarıyla aynı olan, ama hiçbir dişin ısı uyarılarına duyarlı olmadığı burun sinüs iltihaplarını ve ağrıların uyarılarla, şimşek çakarcasına (1 dakika) olduğu ve mutlak ağrısız dönemlerle ayrıldığı yüz üçüz siniri ağrıları gibi dişle ilgisiz hastalıklardan ayırdedilmesi gerekir. Diş hastalıkları kendiliğinden ağrıların bulunmadığı 2. derece çürükleri, duyarsızlığın tam olduğu dişözü ölümünü ve uyarıyla başlayan ağrının yayıldığı kök ucu düzeyinde dişetine bastırmanın sancıya yolaçtığı irinli kök ucu monoartritini (diş yuvası eklemi iltihabı) kapsar.

Süreğen dişözü iltihabı

Dişözünün aşırı büyümesiyle giden biçimin, dişetinin eski bir diş çürüğü içindeki gelişimi olan dişeti polipinden ayırdedilmesi gerekir.

Kireçli biçimin, dişin renk değişimi nedeniyle dişözü ölümüyle karıştırılma olasılığı vardır.

Tedavi Asivegen dişözü iltihabı

Tahriş edici olmayan koruyucu bir tedavi altında, dişin canlılığı korunabilir.

İvegen dişözü iltihabı

Başlangıçta tedavinin temeli ağrıyı kesmeye dayanır. Ağrı, ya kanlanmayı azaltıcı bir pansu-

manla, ya arsenikli anhidritle ya da uyuşturum altında sinirler çıkarılarak (dişözü çıkarımı) hafifletilir. Duyarlık yittikten ve diş yıkıldıktan sonra, sinir çekeceğiyle sinir lifleri kazınır ve kalan boşluk mikrop kırıcı bir macunla doldurulur: Bu, genişletme ve mikropsuzlaştırma işleminden sonra kanalların doldurulmasıdır. Dişözü iltihabının kökeni bir çürükse, çürüğü temizlemek ve doldurmak gerekir.

Süreğen dişözü iltihabı

Dişözünün aşırı gelişmesiyle giden dişözü iltihabında bazen, kök liflerini koruyucu tedavi yararlı olabilir; bazen de tersine, dişözü çıkarıldıktan (pülpektomi) sonra kanalların doldurulması gerekir.