Uyku, yaşadığımız bir günün yaklaşık üçte birini kapsıyor. Çocuklarımızınsa bir gününün yarısı hatta daha fazlası uykuda geçiyor. Uyku, hayatımız için bu kadar önemli ve bu kadar çok yer kaplıyor ama belki de hakkında en az bilgi sahibi olduğumuz alanlardan biri. Özellikle bebeklik ve erken çocukluk döneminde yaşananlar sözel olarak aktarılamadığı için daha büyük bir belirsizlik söz konusu. Anne karnında rüya görmeye başlayan bebekler acaba ne görüyor? Uykusunda gülümseyen ya da mırıldanan 3 aylık bir bebek, o sırada ne yaşıyor? Uykusundan çığlık atarak uyanan ve korku içinde annesini çağıran çocuk nelerden bu kadar etkileniyor? Bu sorular bilim tarafından henüz yanıtlanamamış ve uzun bir süre daha yanıtlanamayacakmış gibi görünüyor. Bebeklerimizin ve çocuklarımızın uykularında neden korktuklarını tam olarak bilemesek de onlara nasıl yardımcı olabileceğimizi az çok biliyoruz. Bu yazıda günlük pratiklerinizde rahatlıkla uygulayabileceğiniz rahatlatma yöntemlerinden bahsedeceğiz. Ayrıca bebeklerimizin ve çocuklarımızın yaşadıkları korkuların olası nedenleri üzerinde duracağız.

0–6 Ay
Bu dönemde bebekler genellikle ani ve şiddetli gelen seslerden korkar. Görme yetileri henüz tam olarak gelişmediği için anneyi sesinden, kokusundan ve kalp ritminden tanırlar. Kendilerini annelerinin yanında daha güvende hissederler. Bu nedenle korktuklarında anneye yakın olmak isterler. Uyanıkken ya da uykudayken bebeğiniz korktuysa genellikle ona yakın olmanız rahatlaması için yeterli olur. Bazı bebekler için emmek de çok rahatlatıcı olabilir. Bebeğinizi rahatlatmak ve onu sakinleştirmek için yaptığınız şeylere o, başka bir yere bakmaya ve uzaklaşmaya çalışarak tepki veriyorsa yalnız kalmak istiyor olabilir. Bu tür bir tepkiyle karşılaştığınızda alınganlık göstermeyin. Böyle bir durumda onu en sevdiği pozisyonda yatırmanız ve kendi başına bırakmanız genellikle yeterli olur.

6–18 Ay
Bebekler bu dönemde de ani ve şiddetli seslerden korkar. Bunun dışında anne ve babalarını diğer insanlardan ayırabildikleri için yabancı yüzlerle karşılaştıklarında da korkabilirler. Uyku sırasında bebeklerinizin yaşayabileceği korkular, gün içinde yaşadıkları şeylerle bağlantılı olabilir. Bu nedenle uyanık olduğu zamanlarda alacağınız küçük önlemler uykusunun da rahat geçmesine yardımcı olacaktır. Tanımadığı biriyle karşılaştığında bebeğinize yakın olmanız ve alışana kadar uzaklaşmamanız yabancı korkusunu aşmasına yardımcı olacaktır.

Bazı anneler, gün içinde giydikleri bir geceliği bebeklerinin yatağına koyarlar. Uyku sırasında bebeğiniz kokunuzu aldığında kendini daha güvende hisseder.

Televizyonunuz ya da bilgisayarınız bebeğinizin görüş alanı içindeyse dikkatli davranın. Eğer bebeğiniz uyku sırasında korktuğunu belli eden hareketler yapıyorsa, sıçrayarak uyanıyorsa ve uzun süre ağlıyorsa kötü rüyalar görüyor olabilir. Böyle bir durumda bebeğinizin yakınında olmanız ona yardımcı olacaktır.

Sevdiği bir oyuncağı ya da battaniyesi varsa uyurken yakınında bulundurmanız bebeğinizin kendini daha güvende hissetmesine yardımcı olur. Bazı anneler, gün içinde giydikleri bir geceliği ya da çamaşırı bebeklerinin yatağına koyarlar. Uyku sırasında bebeğiniz, annesinin kokusunu aldığında kendini daha güvende hisseder.

8–36 Ay
Bu dönemlerde çocuğunuzun dil gelişiminde önemli gelişmeler olur. Bu dönemdeki çocuklar yavaş yavaş 2–3 kelimeden oluşan cümleler kurmaya başlar. Çevrelerindeki nesneleri kategorilere ayırabilirler. Buna bağlı olarak hayvanlara, taşıtlara ve buna benzer başka canlılara ya da nesnelere yönelik korku geliştirebilirler. Bir köpeğin havlaması ya da bir kuşun üzerine doğru gelmesi, bir arabanın gürültülü şekilde yanından geçmesi bir çocuk için korkutucu olabilir. Böyle durumlarda çocuklar bu korkuyu genelleyerek tüm köpeklerden ya da arabalardan korkmaya başlayabilir.

Ebeveyni olarak, çocuğunuz korktuğunda siz soğukkanlılığınızı koruduğunuzda o da aslında korkmasını gerektiren bir durum olmadığına ikna olur. Sizin de korktuğunuzu hissederse korkmakta haklı olduğunu anlar ve bu korkuyu geliştirir. Bu tür korkular çocuğunuzun uykusunu da olumsuz etkileyebilir. Böyle bir durumla karşılaştığınızda uyku öncesi sakinleşmesine yardımcı olacak oyunlar oynamanız, kendini iyi hissetmesine yardımcı olacak masal ve öyküler anlatmanız ya da sevdiği bir şarkıyı söyleyerek uyumasına yardımcı olmanız gece rahat bir uyku uyumasına yardımcı olacaktır. Daha önceki dönemlerde olduğu gibi bu dönemde de çocuğunuzun favori oyuncağı ya da eşyası onun daha rahat bir gece geçirmesini sağlayabilir.

3–6 Yaş
İnsanoğlunun en çok soru sorduğu dönem belki de 3–6 yaş dönemidir. Dil becerilerindeki gelişme onlara dünyayı daha ayrıntılı şekilde tanımlama imkânı yaratır. Dil gelişimine bağlı olarak ortaya çıkan soyutlama becerisi, çocuklara hayali oyunlar oynama şansı tanır. Çocuklar bu dönemde hayal ile gerçeği ayırt edemez. Bu nedenle masalları gerçekmiş gibi dinlerler. Çocukların hayal gücünde gerçekleşen bu gelişme onların dünyasını zenginleştirirken aynı zamanda yeni korkuların ortaya çıkmasına neden olabilir.

“Pamuk Prenses ve Yedi Cüceler” masalını dinleyen bir çocuk için; Pamuk Prenses, cücelerin ormandaki mutlu yaşamı ya da son anda kurtarıcı olarak sahneye çıkan prens ne kadar büyüleyiciyse, Pamuk Prenses’i ormana götüren avcı ya da kötü kalpli cadı da o kadar korkutucudur. Televizyon ve bilgisayarda izledikleri görüntüler ya da çevrelerinde konuşulan konular, çocuklarda benzer etkiler yaratabilir.

Çocuklar bu dönemde hayal ile gerçeği ayırt edemez. Bu nedenle masalları gerçekmiş gibi dinlerler. Çocukların hayal gücünde gerçekleşen bu gelişme onların dünyasını zenginleştirirken aynı zamanda yeni korkuların ortaya çıkmasına neden olabilir. “Pamuk Prenses ve Yedi Cüceler” masalını dinleyen bir çocuk için; Pamuk Prenses, cücelerin ormandaki mutlu yaşamı ya da son anda kurtarıcı olarak sahneye çıkan prens ne kadar büyüleyiciyse, Pamuk Prenses’i ormana götüren avcı ya da kötü kalpli cadı da o kadar korkutucudur. Televizyon ve bilgisayarda izledikleri görüntüler ya da çevrelerinde konuşulan konular, çocuklarda benzer etkiler yaratabilir. Çocuklar bu dönemde sık sık gece korkularıyla karşılaşabilir. Rüyasında canavarlarla karşılaşabilir, öcüler tarafından kovalanabilir ya da cadılar tarafından kaçırılabilir. Gecenin geç bir saatinde çocuğunuz bu tür bir gerekçeyle yatağınıza gelebilir ve kendisine yardımcı olmanızı sizden isteyebilir. Böyle bir durumda onu ciddiye alarak sonuna kadar dinlemeniz çok önemli.

Öcü yok demeniz onu rahatlatmaz!
Çocuğunuz size öcülerden bahsederken, ona aslında öcü diye bir şey olmadığını söylemeniz onu rahatlatmaz. Aksine sizin de onu anlamadığınıza karar verir ve kendini daha yalnız hisseder. Çünkü bu dönemde hayal olanla gerçek olan çocuğunuzun dünyasında beraber hareket eder. Çocuğunuz bu tür kâbuslarla karşılaştığında yapabileceğiniz birçok eğlenceli ve yaratıcı uygulama var. Resim çalışmaları genellikle çok işe yarar. Bu dönemdeki çocuklar ne kadar uğraşırlarsa uğraşsınlar korkutucu bir resim çizemezler. Çizdikleri resimler her zaman çok sevimli olur. Özellikle bir cadının ya da bir canavarın resmini çizdiklerinde genellikle kendileri de çok eğlenir. Gece kendisini acımasızca korkutan şeyin aslında ne kadar sevimli olduğunu fark ettiklerinde korkuları büyük ölçüde ortadan kalkacaktır!

Canavar spreyi yapın!
Bir diğer etkili yöntemse canavar spreyi. Bu büyülü spreyi hazırlamak için ihtiyacınız olan ilk şey bir sprey şişesi. İçinde kimyasal olmadığından emin olduğunuz bir spreyin içini suyla doldurun (içine ot, renkli plastik gibi şeyler koyarak daha gizemli hale getirebilirsiniz.) ve şişenin üzerine çocuğunuz neden korkuyorsa onun adını yazın. (canavar, öcü, dev, cadı spreyi gibi) sonra, bu spreyi kullandığınızda tüm canavarların kaçacağını söyleyin. O yatağına girmeden önce odasının her yerine bu spreyi birlikte püskürtün. Gece kâbus görmesi halinde kendisinin de kullanabilmesi için spreyi başucuna bırakın.

Bazı yaratıcı anne ve babalar, çocuklarını geceleri korkutan şeyden korumak için evdeki hayvanı görevlendirir. Evde eğer bir kedi ya da köpeğiniz varsa çocuğunuz uyumadan önce onu görevlendirin. Gece olduğunda kedi veya köpeğiniz evde her zamanki turlarını atmaya devam edecektir. Çocuğunuz ise şaşırtıcı bir şekilde kendini daha güvende hissedecek ve huzurlu bir uyku uyuyabilecektir.

Burada unutulmaması gereken şey bebeklerimizin ve çocuklarımızın stresli dönemlerden etkilendiği gerçeğidir. Eğer hesapta olmayan bir ayrılık yaşanıyorsa, hastanede uzun süren tedaviler yaşanıyorsa ya da çatışmalı bir ortam varsa çocuklarınız da bu durumlardan etkilenecektir. Böyle dönemlerde diş gıcırdatmaları, sık kesilen uykular ya da ufak çaplı öfke nöbetleriyle karşılaşabilirsiniz. Yapılabilecek en iyi şey öncelikle sakin olmak ve en kısa zamanda çocuğunuz için daha güvenli bir ortam yaratmaya çalışmaktır.

Çocuklar için kas gevşetme egzersizi
Korktuğumuzda ya da kaygılandığımızda etkilenen tek şey duygu sistemimiz değildir. Bedenimiz de hissettiğimiz duygu durumuna uygun şekilde tepki gösterir. Bu durumda beden genellikle terleme, kalp çarpıntısı, hızlı soluk alıp verme ve bunlara bağlı olarak kaslarda gerilme gösterir. Korku yaşayan birinin kasları gergindir. Kaslar rahatladığında duygusal olarak da rahatlama yaşanır. Çocuklar özellikle 3–6 yaş döneminde pek çok farklı nedenle korku yaşar ve bu durumla başa çıkmakta zorlanır.

Adale grupları için gevşeme egzersizi
Size, oyun haline getirilmiş, yaklaşık 3–5 dakika süren bir kas gevşeme egzersizi sunuyorum. Çocuğunuzun korku veya kaygı yaşadığı durumlarda gönül rahatlığı içinde kullanabilirsiniz. Bu sayede daha rahat, kesintisiz ve dinlendirici bir uyku dönemi geçirmesine yardımcı olabilirsiniz. Her hareket 3–5 kez yapabilirsiniz.

Eller ve kollar: “Elindeki bir limonu sık.”
Kollar ve omuzlar: “Tüylü ve uyuşuk bir kedi gibi gerin. Kollarını öne ve başının üzerine uzat.”
Bacaklar ve ayaklar: “Büyük ve çamurlu bir su birikintisinden geçiyormuş gibi yap. Parmaklarının üzerine bas ve kendini yukarı çekmek için bacaklarını kullan.”
Karın: “Yerde uzanıyorsun ve yavru bir ?l karnına basmak üzere. Karnını sertleştir ki sana bir şey olmasın.”
Omuz ve boyun: “Bir kaplumbağa gibi omuzlarını kulaklarına iterek başını sıkıca içeri çek. Başını sakla.”
Çene: “Çok sert, büyük bir sakızı ısır.”
Yüz: “Ellerini kullanmadan burnuna konan yapışkan bir sinekten kurtulmaya çalış. Burnunu kırıştır ve onu uzaklaştırmaya çalış. Oooh, hayır! Şimdi de alnına kondu. Bir sürü kırışıklık yap ve bu kırışıklıklarla onu yakalamaya çalış.”

Psikoloji İstanbul
Çocuk ve Ergen Psikoloğu
Tolga Erdoğan