Trombozla ilgili soru ve cevaplar

'Ağrım var bir aspirin alayım' demeyin! Tromboz riskiniz varsa tek bir aspirin bile ölümcül kanamalara neden olabilir. Prof. Dr. Reyhan Küçükkaya "Aspirini doktorunuz önermeden içmeyin" diyor
Florence Nihtingale Hastanesi ve Bilim Üniversitesi Hematoloji Bölüm Başkanı Prof. Dr. Reyhan Küçükkaya trombozla ilgili sorularımızı yanıtlamaya devam ediyor.



Tromboz hangi kalp hastalıklarına sebep olur? Ya da kalp hastalıkları tromboz nedeni midir?
Tromboz eğilimi yaratan hastalıklar, kalp damarlarını tıkayarak ya da kalbin içinde pıhtı oluşturarak etki edebilir. Bunun dışında sanki romatizmal kapak hastalığında olduğu gibi kalp kapakçığında da kalınlaşmalara neden olabilir. Öte yandan kalp ritim bozuklukları sırasında, kalbin içinde oluşan pıhtı çok ciddi trombozlara yol açabilir. Bunun tipik örneği 'Atrial fibrilasyon' hastalığıdır. Bu hastaların mutlaka kan sulandırıcı ilaç kullanmaları gerekir.

BAZEN FELÇ OLUR
Beyne ne gibi olumsuz etkileri var? Trombozun beyne verdiği hasar kalıcı mı?
Tromboz hastalarının bir kısmında beyin damarları da bu durumdan etkilenir. Özellikle kalpte veya boyun damarlarında oluşan pıhtı, beyne giderek beyin damarının tıkanmasına neden olur. Hastalık bazen hiçbir bulgu göstermez, bazen de ciddi felçlerle kendini gösterir. Hastaların olabildiğince erken doktora başvurması ve uygun tedavileri düzenli olarak kullanmaları, oluşabilecek sorunları en aza indirmenin en önemli yoludur.

Tromboz riskine karşı günde bir tane aspirin yararlı mı?
Bu konu dünyada çok tartışılıyor. Düşük doz aspirin, kalp, beyin ve damar tıkanıklığını tromboz riski bulunan hastalarda azaltıyor. Ancak düzenli aspirin kullanımında özellikle yüksek doz aspirin kullanıldığında kanama riski de yüksek oluyor. Bu nedenle düzenli aspirin kullanılmadan önce doktora danışmak gerekiyor. Mide ülseri ve 'trombositopeni' (kan pulcuklarının değeri düşüktür) olan fakat bunu bilmeyen hastaların aspirin kullanması sakıncalıdır. Maalesef; Türkiye'de 500 miligram aspirin ağrı kesici olarak kullanılıyor, bu son derece yanlış. Bu dozda aspirin kullanımı ciddi kanamalara yol açıp, damarın büzüşmesine neden olarak tromboz riskini bile artırır.

Durup dururken neden tromboz olur?
Genetik veya sonradan gelişen hastalıklar, bu riski artırır. Genetik olarak yani ailesinden gelen ve tromboz riski taşıyan bir kişi, durumunu uzun bir uçak yolcuğu ya da ağır ameliyat sonrasında anlayabilir. Gebelik, doğum kontrol ilacı kullanımıyla birlikte var olan tromboz, damar tıkanıklığı riskini daha çok artırır.

Tromboz riskinin artması ne anlama gelir?
Normalde yaş ilerledikçe damarlarımız yaşlanır ve kalp, damar sisteminde tromboz oluşma riski artar. Genetik ya da sonradan gelişen hastalıklar sonucu, bazı kişilerde daha erken yaşlarda beklenmedik bölgelerde tromboz ortaya çıkar. 80 yaşında bir insanın enfarktüs nedeniyle ölmesi beklenen bir durumdur. Ama 20 yaşındaki birinin enfarktüs geçirmesi ortada tromboz riskinin bulunduğunu gösterir. 20 yaşında enfarktüsün nedeni genetik veya sonradan oluşan trombozla ilgilidir.

Kan sulandırıcı tromboz riskini ne kadar azaltır?
Kan sulandırıcı ilaçlar, yeterli dozda ve kontrollü kullanılırsa riski azaltır ve hastanın sağlıklı yaşam sürmesini sağlar. En sık kullandığımız kan sulandırıcı ilaçların etken maddesi warfarin'dir. Trombozun yerine ve yaşanan hastalık durumuna göre en az üç ay, bazı hastalarda ömür boyu kullanılır. Bu ilacın takibinde kanın istendiği kadar sulandığını ölçmek için PT-INR testi yapılması gereklidir. Bu ilaçlar, kullanılan diğer ilaçlarla ve besinlerle önemli ölçüde etkileştiği için hastaya mutlaka ilaçları nasıl kullanacağı, hangi gıdaları ne ölçüde alacağı anlatılmalıdır.

Kullanılan kan sulandırıcı ilaçlar tehlikeli mi?
Kan sulandırıcı ilaçlar, kanı istenenden daha fazla sulandırırsa çok şiddetli kanamalara yol açabilir. Bu nedenle kan sulandırıcı ilaç kullanan bir hastada, diş eti ve burun kanaması ortaya çıkarsa, öksürürkün kanlı balgam gelirse, ağızdan kahve telvesi şeklinde kusma olursa (mide kanaması şüphesi), siyah renkli dışkılama olursa (bu da mide, bağırsak kanaması anlamına gelir), idrar kanlı olursa hemen ilacı kesmeli ve en yakın hastaneye başvurmalıdır. Belli aralıklarla INR değeri ölçülürse bu tip olayların oluşma riski azalır. Kan sulandırıcı ilaç kullanan kişilerin gerekmedikçe bu ilaçları ve aspirini kullanmaması gerekir. Doktora sormadan asla almamalılar. Kan sulandırıcı ilaç kullanan kişiler, diş çekimi, biyopsi ya da ameliyat öncesi ilaca bir süre ara vermek zorundadırlar. Doktor kontrolü şarttır.

* Tromboz nasıl ortaya çıkar?
Tromboz, toplar ve atardamarlarda ortaya çıkabilir. Atardamarda ortaya çıktığı zaman o organın beslenmesi bozulur ve o bölgede doku ölümü olur. Eğer beyin damarı tıkanırsa felç; kalbi besleyen koroner damar tıkanırsa enfarktüs, kolu besleyen damar tıkanırsa kolda kesilmeye kadar giden doku hasarı ortaya çıkar. Bunların büyük bir kısmı ani gelişir. Atardamar trombozları şu anda bütün dünyada en önemli ölüm sebebidir.

ARAŞTIRILMALI!
* Belirtileri nelerdir?
Bir toplardamar, tromboz sonucu tıkanırsa o bölgeden kanın kalbe geri dönüşü engellendiğinden şişme, kızarıklık ve ağrı ortaya çıkar. Toplardamar tıkanıklıklarında, trombozdan kopan pıhtı parçalarının akciğer damarlarını tıkamasına 'pulmoner emboli' diyoruz. Bacağı şiş bir hastada ani başlayan nefes darlığı ve göğüs ağrısında mutlaka 'pulmoner emboli' düşünülmelidir. Bacaklarda şişlik ve ağrı olur. 'Çarptım, kas zedelenmesi oldu' diye düşünülür ama eğer tedavi edilmezse ölümle sonuçlanabilecek ciddi sonuçlar ortaya çıkar. Tromboz, tekrarları önlenebilir bir hastalıktır. 30 yaşında bir hastada tromboz gelişiyorsa sadece kan sulandırıcı ilaç tedavisiyle iş bitmez, mutlaka araştırma da yapılmalıdır.

* Trombozlu hastalar, erken yaşta kalp krizi açısından riskli gruplar içinde mi sayılırlar?
Bazı tromboz riski yaratan hastalıklar, erken yaşta kalp krizi riskini önemli ölçüde artırır. Örneğin; diyabet, bazı kan fazlalıkları gibi... 50 yaş öncesi yaşanan kalp krizleri ve felçlerde mutlaka tromboz riski araştırılmalıdır.

RİSKİNİZ VARSA
* Trombozdan nasıl korunulabilir?
Sigara, tromboz riskini 50 kat artırır. Uzun yolculuklarda susuz kalmamaları, sık sık mola verip hareket etmeleri, önerilen egzersizleri uygulamaları önemlidir. Kesinlikle doğum kontrol ilacı ve hormon tedavisi kullanmamaları önerilir. Bu kişilere ameliyatlar sırasında ayrı bir koruma protokolü uygulanmalıdır.

Çocuklar ve aile korunabilir

Eğer genetik bir risk saptanırsa hastanın kardeşlerine ve çocuklarına da risk analizi yapmak gerekir. Hastalığı tanırlarsa basit koruyucu önlemler uygulayarak büyük risklerden korunabilirler. Hastalığı fark etmek büyük önem taşır.